Het vaandel

Algemene historie en betekenis
Van oudsher kennen we bij de gewapende strijd in gecoördineerd verband zogenaamde ‘veldtekens’; op een lange stok geplaatste figuren die de eenheid symboliseerden. Ze waren op het gevechtsveld goed zichtbaar, dienden als oriëntatiepunt voor de eenheden en markeerden ook de positie van de eenheidscommandant. In de Romeinse tijd werd als veldteken het vexillum geïntroduceerd. Een vexillum, afgeleid van het Latijnse woord velum wat zeil betekent, was een vaandel van een Romeins legioen. Deze vaandels hadden ook een morele doelstelling. Zij symboliseerden de gehele eenheid met de daarbij behorende waarden als eergevoel, trouw en saamhorigheid, en waren daarmee een bron van trots en bezieling op het gevechtsveld. De vexilla werden daarom niet alleen met alle egards omgeven, maar ook letterlijk tot de laatste man verdedigd. Verlies ervan betekende ook vaak het eind van de eenheid.

Nederlandse vaandels en standaarden
In Nederland werden vaandels en standaarden vanaf 1820 geïntroduceerd; ons regiment heeft een vaandel. Het vaandel bestaat uit een doek, een stok met vaandeltop en een koord met vaandelkwasten. Het vaandeldoek is vierkant en langs de vier zijden van het doek is een ononderbroken oranjetak met groene bessen geborduurd. Op de voorzijde van het midden van het doek wordt het gekroonde monogram gevoerd van de koning(in) die het vaandel heeft verleend. Bij vernieuwing van het doek wordt het bestaande monogram gehandhaafd. De vaandelstok is een matzwart gelakte houten stok. Boven aan de stok is bij alle vaandels een vaandeltop aangebracht, een doosvormig voetstuk met daarop een liggende leeuw. Onder het voetstuk is een cirkelvormige eikenkrans geplaatst. Het vaandel heeft haar oorspronkelijke rol als veldteken verloren. De rol als symbool voor het eergevoel, de trouw en saamhorigheid binnen de eenheid is echter gebleven. Het is ook het symbool van verbondenheid met de koning en het vertrouwen dat hij stelt in de eenheid die het vaandel voert.

Noot: Een standaard is kleiner dan een vaandel en heeft een kortere stok. Eenheden te paard konden moeilijk met de lange stok van een vaandel overweg, en daarom zijn bij de zogeheten bereden eenheden van de Koninklijke Landmacht standaarden in gebruik. Het gaat om de cavalerie, de rijdende artillerie en de veldartillerie. Ook de Koninklijke Marechaussee, oorspronkelijk een bereden eenheid, heeft een standaard.

Vaandelopschriften en cravates
De krijgsverrichtingen waarbij een eenheid zich heeft onderscheiden worden in de vorm van vaandelopschriften en cravates gekoppeld aan het vaandel. Een vaandelopschrift is geborduurd op het vaandeldoek. Een cravate is een lint of een bewerkte baan stof die wordt vastgezet aan de knop van het vaandel. Op de cravate wordt een aan de eenheid toegekend opschrift verwerkt. Het opschrift op de cravate wordt bij (sporadische) vernieuwing van het vaandel als opschrift verwerkt op het vaandeldoek. Tot dat moment maakt de cravate ‘onlosmakelijk’ deel uit van het vaandel. De basis voor de vaandelopschriften is verwoord in het Koninklijk Besluit nr. 41 van 7 augustus 1896, waarin onder meer is opgenomen “Dat het nuttig moet worden geacht bij het Leger de herinnering levendig te houden aan de roemvolle wijze, waarop de voorgangers van eenige thans bestaande korpsen van het Leger zich, sedert het jaar 1813, in den krijg van de hun opgelegde plichten hebben gekweten en boven anderen hebben onderscheiden.”

Het vaandel van het Regiment Genietroepen
Op 30 april 1927 reikte de toenmalige Commandant veldleger, luitenant-generaal Muller-Massis, namens Hare Majesteit Koningin Wilhelmina, te Utrecht het vaandel uit aan de genie. Dit vaandel werd op 14 mei 1940 op last van de toenmalige Depôtcommandant, luitenant-kolonel D. van de Berg, te Schoonhoven verbrand om te voorkomen dat het in handen van de Duitse bezetter zou vallen. Op 20 mei 1948, reikte Zijne Koninklijke Hoogheid Prins Bernhard, in het kader van het 200-jarig bestaan van het Regiment Genietroepen, een nieuw vaandel uit. Vijfentwintig jaar later, op 15 mei 1973, werd dit vaandel vervangen door een nieuw exemplaar, wederom uitgereikt door Prins Bernhard. Dat gebeurde mede in het kader van de samenvoeging van het 1e en 2e Regiment Genietroepen tot het huidig Regiment Genietroepen.

Vaandel Regiment Genietroepen met cravate Afghanistan 2006-2010 (foto: Phil Nijhuis).

Bekijk de alleszeggende animatie over de vaandelopschriften op ons vaandel.

Vaandelopschriften Regiment Genietroepen
Op het vaandeldoek van het Regiment Genietroepen zijn de volgende opschriften vereeuwigd:

* Veldtocht 1815
Dit opschrift is toegekend door Hare Majesteit Koningin Wilhelmina met KB nr. 24 van 29 maart 1927, waarmee het moedig optreden wordt herdacht van de genietroepen bij het opruimen van hindernissen en het vrijmaken van naderingswegen in de slag van Quatre Bras en de slag bij Waterloo in 1815. Met hetzelfde KB werd het vaandel aan het Regiment Genietroepen toegekend, iets wat tot dat moment slechts was voorbehouden aan infanterie- en cavalerieregimenten.

* Krijgsverrichtingen 1830 en 1831
Dit opschrift is toegekend door Hare Majesteit Koningin Wilhelmina met KB nr. 24 van 29 maart 1927, waarmee het moedig optreden wordt herdacht van de genietroepen tijdens de Tiendaagse Veldtocht en bij andere krijgsverrichtingen in de Zuidelijke Nederlanden in 1830 en 1831.

* Citadel Antwerpen 1832
Dit opschrift is toegekend door Hare Majesteit Koningin Wilhelmina met KB nr. 24 van 29 maart 1927, waarmee het moedig optreden wordt herdacht van genietroepen tijdens het beleg van Antwerpen in december 1832 door het Franse leger, waarbij zij onder meer hardnekkig de verovering van kazematten en lunetten door de Fransen gedurende lange tijd wisten te beletten.

* Rotterdam 1940
Dit opschrift is toegekend door Hare Majesteit Koningin Juliana met KB nr. 27 van 4 september 1951, “zulks” – zo luidt de tekst van het KB – “Omdat bij de verdediging van Rotterdam tegen een plotselinge vijandelijke overval tijdens de oorlogshandelingen in mei 1940 de depôtonderdelen van de regimenten genietroepen een belangrijk aandeel hebben gehad in het met succes opvangen van de stoot op 10 mei 1940, door de veel beter bewapende vijand gericht op de stad Rotterdam benoorden de Nieuwe Maas en hem – ten koste van eigen verliezen – daarbij verliezen van betekenis hebben toegebracht.”

* Java en Sumatra 1946-1949
Dit opschrift is toegekend door HM Koningin Juliana met KB nr. 94 van 16 december 1977 wegens “Het deelnemen van 21 compagnieën van het 1e Regiment Pioniers, waarvan het Regiment Genietroepen de voortzetting is, aan krijgsverrichtingen in het voormalig Nederlands-Indië. Hierbij hebben deze compagnieën zich op Java en Sumatra voortdurend onderscheiden door het aanleggen en herstellen van wegen, bruggen, spoorlijnen, veerponten, vliegvelden, waterleidingen, verlichtingsinstallaties en kampementen, het ruimen van landmijnen en het verwijderen van springladingen zonder welke werkzaamheden geen militaire acties van enge omvang mogelijk waren, terwijl de door hen gesteunde eenheden dikwijls geen of onvoldoende beveiliging konden geven bij hun vaak zeer gevaarlijke opdrachten.”

* Cravate Zuid Afghanistan 2006-2010
Dit opschrift is toegekend door Zijne Majesteit Koning Willem Alexander met KB nr. 2019001856 van 11 september 2019, waarin hij heeft goedgevonden en verstaan dat “Aan de opschriften in het vaandel van het Regiment Genietroepen wordt toegevoegd het opschrift ‘Zuid-Afghanistan 2006-2010’ in verband met de geniesteun te velde, waaronder het opsporen van geïmproviseerde explosieven waarmee het regiment de weg baande."

De vaandelwacht
Het belang van het vaandel in de tijd dat het als baken op het slagveld werd gebruikt was groot. Het fungeerde in de vaak chaotische strijd als herkenningspunt voor de soldaat. Hij kon aan de positie van het vaandel zien waar zijn onderdeel, zijn regiment of korps, en dus ook zijn commandant zich bevond. Viel het vaandel in de handen van de vijand dan was hij zijn baken kwijt en dat betekende ook een enorme klap voor het moreel. Daarom werd het vaandel altijd bewaakt door een speciale vaandelwacht die het altijd omringde en tot het uiterste verdedigde. De vaandelwacht bij het Regiment Genietroepen bestaat uit een commandant en vijf militairen, allen gewapend. Daarnaast is onze vaandelwacht gekleed in het ceremonieel tenue en uitgerust met een robuust sappeurssabel. De vaandelwacht wordt voorafgegaan door twee traditioneel geklede en met bijlen bewapende bielemannen (van oorsprong sappeurs), die de weg banen voor het vaandel.

De vaandelwacht tijdens de jaarlijkse Wapendag (foto: JB Strijk).

De vaandeldrager
Het vaandel wordt gedragen door de regimentsadjudant, die wordt omringd en beschermd door de vaandelwacht.

Tot slot
Na een ceremonie wordt het vaandel in een speciale afsluitbare vaandelkast opgeborgen in het Huis van het regiment in Vught. Het wordt met een vaandelwacht bij de troep ingedeeld en meegevoerd bij de volgende gelegenheden:

een inspectie door Zijne Majesteit de Koning of door een lid van het Koninklijk Huis;
een erewacht voor Zijne Majesteit de Koning of voor een lid van het Koninklijk Huis, een buitenlands staatshoofd of een lid van een regerend buitenlands vorstenhuis;
een parade;
een beëdiging van officieren, onderofficieren, overige militairen voor bepaalde tijd van het Wapen der Genie en zij die dienst doen bij dat wapen;
de functie-overdracht van de regimentscommandant of van de regimentsadjudant;
een commando- of functie-overdracht voor het front van de troep, als dit een geniegeneraal betreft;
jubilea van het Regiment Genietroepen;
bijzondere gelegenheden, waarbij de regimentscommandant dit gewenst acht, of daartoe opdracht krijgt.