1814-1870

De Kroon op de Krijgsmacht

Tijdlijn militaire geschiedenis NIMH

Na de Franse tijd herstelde de nationale onafhankelijkheid van Nederland. Nederland werd samengevoegd met de zuidelijke Nederlanden. Zo ontstond het Verenigd Koninkrijk onder Koning Willem I. In de eeuwen ervoor waren de noordelijke en zuidelijke provincies uiteengegroeid, bijvoorbeeld in religieus en economisch opzicht. Hierdoor kon het bijna niet anders dan dat de samenvoeging mislukt. In 1830 kwamen de zuidelijke provincies in opstand en riepen de staat België uit. De definitieve oplossing voor de Belgische kwestie duurde tot 1839. Vanaf dat moment kon Nederland zich richten op binnenlandse problemen want de economische en sociale ontwikkeling stagneerden. De industrialisering en de ontwikkeling van het politieke bestel kwamen langzaam op gang.

Geo-politieke en maatschappelijke ontwikkelingen (vnl. Europa)

In 1815 keerde Napoleon terug in Frankrijk. Hij werd na 100 dagen vernietigend en definitief verslagen in Waterloo en vervolgens verbannen naar St. Helena. In 1814 kwamen de leiders van de grote mogendheden in Wenen bijeen om na 25 jaar revolutie orde op zaken te stellen; de staatkundige kaart van Europa moest opnieuw worden ingericht. Wettige heersers kwamen terug en de overwinnaars kregen gebiedsuitbreiding: Rusland in Polen, Oostenrijk in Italië en Pruisen in het westelijk deel van Duitsland. De orde leek hiermee te zijn hersteld maar liberalisme en nationalisme gingen de politiek beheersen. Vanaf 1820 maakten verschillende landen in Zuid-Amerika los van hun moederland Spanje/Portugal. Griekenland bevrijdde zich van de Turkse overheersing en riep in 1822 de onafhankelijkheid uit. Karl Marx stelde in 1848 het communistisch manifest op en mede naar aanleiding daarvan gingen vanaf dat jaar in veel Europese steden de mensen de straat op om meer inspraak in het bestuur te eisen; de start van de restauratieperiode. In veel landen gaven machthebbers toe aan deze revoluties en kwamen er liberale grondwetten. Daarin werd de macht van de burgerij uitgebreid. In 1849 werd de Acte van Navigatie (Engeland) afgeschaft en dat vormde de opmaat voor de vrijhandel. Van 1854 tot 1856 werd door Turkije, Engeland, Frankrijk en Oostenrijk de Krimoorlog gevoerd tegen Rusland dat zijn macht in zuidelijke richting wilde uitbreiden. In 1856 ontstonden in India grote opstanden tegen de koloniale Engelse overheersers. De Amerikaanse burgeroorlog woedde van 1861 tot 1865. Naar aanleiding van de gruwelen in de slag bij Solferino (1856) werd de voorloper gesticht van het in 1880 definitief opgerichte Internationale Rode Kruis.

Nationale en nationaal-maatschappelijke ontwikkelingen

Noord- en Zuid-Nederland werden in 1814-1815 op het Weens congres, de topconferentie over Europa ná Napoleon, samengevoegd. De tegenstellingen tussen het noorden en zuiden van de Nederlanden bleven echter groot. Er werd een nieuwe grondwet ingevoerd: de uitvoerende macht lag bij de Koning, de wetgevende macht bij één Kamer en de ministers waren alleen verantwoording verschuldigd aan de Koning. Koning Willem I (1813 - 1840) had veel macht. Het metrieke stelsel werd in 1821 ingevoerd. In 1830 kwamen de Belgen in opstand. Engeland en Frankrijk bemiddelden in de scheiding en het begin van het onafhankelijke België ontstond. In 1831 werd door Nedeland op initiatief van Koning Willem I een 10-daagse veldtocht tegen België uitgevoerd om betere scheidingsvoorwaarden af te dwingen. De Nederlandse aanval werd door de Belgen met hulp van de Fransen afgeslagen. Koning Willem II (1840 - 1849) stemde in met een toename van de volksinvloed. Hij werkte mee aan een ingrijpende wijziging van de grondwet, opgesteld door de liberaal Johan Rudolph Thorbecke (1848: Grondwet van Thorbecke). Zo ontstond een (nog beperkte) parlementaire democratie. Het parlement kreeg veel macht. Alle wetten moesten worden goedgekeurd door het parlement. In die tijd hadden overigens alleen de mannen van de rijke burgerij kiesrecht. O.l.v. Thorbecke kwam daarna nog een groot aantal belangrijke wetten tot stand onder meer de Provinciale wet, de Gemeentewet, de Kieswet, Telegraafwet, Enquetewetten, Onteigeningswetten, Jacht- en Visserijwetten, Belastingwetten en diverse Scheepvaartwetten. In de periode 1825-1830 werd de Java-oorlog gevoerd, een bloederig Nederlands offensief tegen Javaanse vorsten met 200.000 slachtoffers aan Javaanse zijde en de dood van 15.000 Nederlandse militairen. In 1830 werd in Java het "Cultuurstelsel" ingevoerd: landbouwers in Indië werden verplicht een deel van de landbouwproductie aan het gouvernement te leveren dat de producten zoals koffie en suiker verkocht. De opbrengsten waren voor de Nederlandse staat. In 1839 werd het eindverdrag tussen België en Nederland over de scheiding gesloten. Als gevolg van de Industiële Revolutie ontstond een nieuwe sociale klasse, de arbeiders ofwel het proletariaat. Dat leidde tot grote maatschappelijke ongelijkheid. Er was veel armoede en een slechte volksgezondheid. Liefdadigheidsinstellingen zorgden voor armenzorg. In 1845 was sprake van een zeer strenge winter met mislukte aardappeloogsten, honger en hardhandig neergeslagen rellen in Friesland/Groningen tot gevolg. Met de Armenwet begon de overheid in 1854 met het geven van armenzorg. In 1859 werd de slavernij in Indië afgeschaft en vier jaar later ook in de West-Indische koloniën. Met de Wet op het Middelbaar onderwijs werd in 1863 de Hogere Burger School in het leven geroepen.

Technologische ontwikkelingen

Er waren in deze periode veel uitvindingen en ontwikkelingen aan de orde. Een korte bloemlezing: In 1821 werden de electromotor en de dynamo uitgevonden en in 1836 was de eerste Colt-revolver beschikbaar en werd ook het achterlaad-geweer ontwikkeld. De eerste trein in Nederland reed in 1839 over de spoorlijn Amsterdam-Haarlem. De eerste telegraaf werd in 1844 geïntroduceerd door Samuel Morse. In 1844 werd de eerste lucifer gebruikt en in 1845 was er de uitvinding van Portlandcement. In de periode 1848 - 1852 werd de Haarlemmermeer droog gelegd waarmee 18.000 ha land werd gewonnenén het gevaar voor de omliggende gemeenten was geweken. In 1851 werd in Londen de eerste wereldtentoonstelling gehouden. In 1852 werd de eerste kabel onder Het Kanaal gelegd en in dat jaar koos ook het eerste luchtschip (voorloper Zeppelin) het luchtruim. In 1853 werd de waterleiding voor het eerst in Nederland geïntroduceerd. In 1859 presenteerde Darwin zijn evolutietheorie over het ontstaan van de mens. 1864: De uitvinding van de benzinemotor. Nitroglycerine en dynamiet werden rond 1865 uitgevonden door Alfred Nobel. Het gewapend beton zag in 1867 voor het eerst het licht en in 1869 werd het Suez-kanaal geopend.

Ontwikkelingen Ministerie van Oorlog, Marine c.q. Defensie

Er waren in deze periode forse bezuinigingen aan de orde vanwege deplorabele toestand schatkist (met name a.g.v. hoge kosten langdurige mobilisatie). In 1826 werd het eerste stoomschip voor de Marine aangeschaft en in 1867 volgde het eerste ijzeren pantserschip voor de Marine. Nederland besloot in 1852 dat alleen nog stoomschepen gebouwd of gekocht zouden worden voor de Marine. In 1830 werd het KNIL opgericht.

De wijze van oorlogvoering

Oorlogen werden in eerste instantie niet langer meer gekenmerkt door "Napoleontische dimensies", maar hadden meer en meer een beperkt karakter. De politiek werd meer en meer de doelgever en begrenzer van de oorlogvoering. In de tweede helft van de 19e eeuw veranderde de oorlogvoering echter opnieuw ingrijpend. Schaalvergroting en technologisering deden hun intrede. Industriële massaproductie van wapens werd mogelijk en er ontstonden massa-legers van miljoenen soldaten met een enorme vuurkracht. Voor de verdediging van het Nederlandse grondgebied werd teruggegrepen op een oud en beproefd middel: de Hollandse Waterlinie. Dat gebeurde tot aan het begin van de Tweede Wereldoorlog (1940).