De torpedist

De torpedist is een ‘verdwenen’ beroep. Zij bedienden de watermijnen waarmee in oorlogstijd zeearmen en rivieren werden afgesloten. Een zeer specialistisch vakgebied, waarin kennis van springstoffen, elektrotechniek en varen waren verenigd.

Elektrische mijnen

In het begin van de 19e eeuw experimenteerden buitenlandse militairen met elektrische mijnen. Deze konden met een stroomstoot worden afgezet. Nederlandse mineurs probeerden dit te evenaren. In 1847 wist een luitenant van het Bataljon Mineurs en Sappeur op dezelfde wijze een watermijn te detoneren. Watermijnen dreven net onder het wateroppervlak en lagen met een ketting aan de zeebodem verankerd. Geïsoleerde kabels verbonden de ontsteking met een schakelaar en een accu op de kust. De detonatie kon handmatig of automatisch als er een vijandelijk schip tegenaan voer.

Kustverdediging

De ontwikkeling van watermijnen was erg belangrijk voor de kustverdediging. Langs de Nederlandse kust stonden verschillende kustbatterijen. De vuurleiding daarvan was echter langzaam en niet zo nauwkeurig. Met een paar rijen zeemijnen konden de vaarwegen hermetisch worden afgesloten voor vijandelijke schepen. Die moesten vaart minderen om te vegen, wat de kustbatterijen een betere kans op voltreffers bood. Denk aan het grote voordeel van elektrische mijnen: die konden aan en uit worden gezet. De eigen vloot kon de zeemijnversperring veilig passeren en met een druk op de knop stond de versperring op scherp.

Begin en einde

Na serie proefnemingen met verschillende watermijnen zond het Bataljon Mineurs en Sappeurs in 1866 een detachement genisten naar Brielle om de mijnen te bedienen. Dat werd in 1867 de Torpedistencompagnie. Al na een jaar ging deze compagnie over naar de artillerie en pas in 1927 kwam de eenheid weer terug naar de genie. De torpedisten bleven daarna bij de genie tot ze niet meer nodig waren. De laatste torpedistencompagnie verdween tegen het einde van de 20e eeuw uit de landmacht. Toen was de compagnie eigenlijk alleen nog een mobilisabele duikeenheid, bedoeld om vijandelijke watermijnen in binnenwateren te ruimen. Het leggen en ruimen van zeemijnen was toen al jaren een taak van de Koninklijke Marine.

Torpedo of mijn?

Watermijnen werden vroeger torpedo’s genoemd. Dat komt van het Franse woord voor sidderaal, torpille. Daaraan danken ook de torpedisten hun naam. Pas na de uitvinding van zelf aangedreven torpedo’s, die vanaf schepen werden geschoten, kwamen ‘watermijn’ en ‘zeemijn’ in gebruik. Torpedisten bleven evenwel torpedisten.